W dzisiejszym wpisie chciałbym zwrócić waszą uwagą na podejście Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do zagadnienia efektu zachęty. Okazją do tego jest sprawa Eesti Pagar, która wśród szeregu ważnych i interesujących kwestii porusza właśnie  zagadnienie w jaki sposób należy oceniać czy doszło do naruszenia efektu zachęty w ramach GBER. Pytanie z jakimi zmierzył się Trybunał dotyczyło  kwestii czy do naruszenia efektu zachęty wystarczy stwierdzenie, że doszło do zawarcia jakichkolwiek umów dotyczących projektu przed złożeniem wniosku o dofinansowanie projektu, czy też należy jeszcze ocenić nieodwołalność tych umów z punktu widzenia ekonomicznego?

Stan faktyczny

Sprawa z którą mierzył się TSUE była efektem sporu jaki zaistniał przed sądami estońskimi pomiędzy jednym z beneficjentów funduszy unijnych przyznawanych w Estonii w poprzednim okresie programowania – przedsiębiorstwem Eesti Pagar AS  (prowadzi działalność w zakresie piekarnictwa) i instytucją udzielającą wsparcia – Fundacją Rozwoju Przedsiębiorczości (Ettevõtluse Arendamise Sihtasutus – EAS). EAS uznała bowiem, że Eesti Pagar uzyskała dofinansowanie z naruszeniem warunków wsparcia, gdyż przed złożeniem wniosku o dofinansowanie projektu tj. przed 24 października 2008 r. zawarła umowy, które naruszyły warunek dotyczący efektu zachęty.  Dokładniej w dniu 28 sierpnia 2008 r. Eesti Pagar zawarła umowę sprzedaży z Kuoko-Telko na mocy której miała nabyć linię produkcyjną za cenę 2 770 000 EUR. Umowa zaczęła obowiązywać w dniu 3 września 2008 r., po wpłaceniu pierwszej zaliczki w wysokości 5 % ceny zakupu. Następnie Eesti Pagar w dniu 29 września 2008 r. zawarła umowę leasingu ze spółką Nordea Finance Estonia AS. Na jej mocy w dniu 13 października 2008 r. doszło do zawarcia trójstronnej umowy – Nordea nabyła od Kuoko-Telko linię produkcyjną, która następnie oddała w leasing Eesti Pagar.

W takim stanie faktycznym EAS uznała, że doszło do naruszenia efektu zachęty, gdyż przed złożeniem wniosku o dofinansowanie projektu została zawarta umowa sprzedaży. W związku z tym wydała decyzję zobowiązującą Eesti Pagar do zwrotu otrzymanego wsparcia (526 300 EUR). Decyzja ta stała się przedmiotem odwołania beneficjenta, które zapoczątkowało cały ciąg spraw (aż do sądu najwyższego Estonii i z powrotem). W jej efekcie, sąd który skierował pytania prejudycjalne do TSUE, stanął przed koniecznością rozstrzygnięcia w jaki sposób (według jakiej metodologii) należy oceniać, czy doszło do naruszenia efektu zachęty. Czy wystarczy ocena natury chronologicznej (co było pierwsze), czy też należy zweryfikować co do istoty występowanie efektu zachęty? Za tym pierwszym rozwiązaniem co oczywiste optowała administracja estońska, z kolei koncepcja weryfikacji co do istoty była popierana przez Eesti Pagar. Ta spółka twierdziła bowiem, że umowy które zawarła przed złożeniem wniosku o dofinansowanie projektu nie były wiążące ponieważ w przypadku odmowy pomocy mogła je z łatwością zakończyć po bardzo niskich kosztach z tytułu odstąpienia. Sąd który miał rozstrzygnąć ten spór postanowił zadać TSUE następujące pytanie:

Czy wykładni art. 8 ust. 2 [ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych] należy dokonywać w taki sposób, że w kontekście tego przepisu rozpoczęto prace »nad projektem lub działaniem« wówczas, gdy mające być dofinansowane działanie przykładowo polega na zakupie instalacji i w odniesieniu do określonej instalacji zawarta zostaje umowa sprzedaży? Czy jednostki w państwach członkowskich są uprawnione do oceny naruszenia zawartego w tym przepisie kryterium na podstawie kosztów, powstałych w wyniku odstąpienia od umowy niezgodnej z wymogiem zaistnienia efektu zachęty? Jeżeli jednostki w państwach członkowskich posiadają takie uprawnienie, to przy jakiej wysokości kosztów (procentowo), powstałych w wyniku odstąpienia od umowy, można zakładać, że w aspekcie spełnienia wymogu zaistnienia efektu zachęty są one dostatecznie marginalne?

Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości w wydanym wyroku stwierdził, że charakter rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych wymusza przyjęcie określonej wykładni jego postanowień. Dokładniej Trybunał stwierdził, że:

Jak podnoszą rząd estoński oraz Komisja, cele polegające na zagwarantowaniu skutecznej kontroli nad regułami konkurencji w dziedzinie pomocy państwa, na ułatwieniu zarządzania administracyjnego oraz na zwiększeniu przejrzystości i pewności prawa, podobnie jak wymóg zapewnienia spójnego stosowania w całej Unii przewidzianych warunków zwolnienia, wymagają, by kryteria dotyczące stosowania zwolnienia były jasne i łatwe do zastosowania przez władze krajowe.

Kierując się tym założeniem Trybunał przyjął, że kryterium złożenia wniosku o przyznanie pomocy przed rozpoczęciem realizacji projektu inwestycyjnego stanowi proste, trafne i odpowiednie kryterium pozwalające Komisji domniemywać, że planowana pomoc ma efekt zachęty. Zgoła inaczej ma się jednak sprawa gdy chodzi o analizę czy koszty jakie poniósłby dany przedsiębiorca są marginalne czy też nie – tego typu analiza ekonomiczna nie może w ocenie Trybunału mieć miejsca w ramach GBER. Z tego też względu Trybunał uznał, że organy krajowe stosujące GBER winny skoncentrować się na kwe

stii, czy zobowiązania zawarte przed złożeniem wniosku mają charakter wiążący. Nie ma natomiast znaczenia jakie ewentualnie koszty poniósłby dany przedsiębiorca próbując zrezygnować z tego zobowiązania.

W okolicznościach sprawy przedstawione powyżej rozważania doprowadziły Trybunał do następującej konkluzji:

W związku z tym jeżeli umowa zakupu urządzeń zawarta pod warunkiem uzyskania pomocy, o którą należy wystąpić z wnioskiem, może być uważana – jak słusznie podniosły na rozprawie przed Trybunałem EAS i rząd estoński – za zobowiązanie, które nie jest prawnie wiążące, w celu zastosowania art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 800/2008, inaczej jest w przypadku takiego bezwarunkowego zobowiązania, które zasadniczo należy uznać za prawnie wiążące niezależnie od ewentualnych kosztów wynikających z odstąpienia od umowy.

Podsumowanie

Wyrok w sprawie Eesti Pagar stanowi istotną wskazówkę co do wykładni efektu zachęty w ramach GBER. Położenie przez Trybunał nacisku na kwestie formalnoprawne oznacza w praktyce, że ocena efektu zachęty będzie przebiegała w zasadzie zerojedynkowo. Tym samym każdy potencjalny beneficjent wsparcia winien mieć świadomość, że zawierane przed złożeniem wniosku o pomoc umowy muszą zawierać stosowane postanowienia – w innym bowiem wypadku niweczą efekt zachęty i uniemożliwiają pozyskanie oczekiwanej pomocy publicznej.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa  oraz ma charakter wyłącznie  informacyjny. Stanowi  wyraz poglądów jego  autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.