Jedną z unikalnych cech unijnego prawa konkurencji jest posiadanie oprócz reguł skierowanych do przedsiębiorstw także norm adresowanych do Państw Członkowskich. Próbując rzecz ująć graficznie, przykładowy schemat unijnych reguł konkurencji wyglądałby następująco: Konieczność posiadania prawa pomocy publicznej wynika z faktu, że rynek wewnętrzny Unii Europejskiej tj. obszar bez granic wewnętrznych, na którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału może być bardzo podatny na zakłócenia wynikające z działań Państw Członkowskich. By temu przeciwdziałać w art. 107 TFUE zawarta jest podstawowa zasada prawa pomocy publicznej zgodnie z którą: Z zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub […]
Stosowanie pomocy de minimis w orzecznictwie sądowym
16 listopada 2020 | Bartosz Wojtaczka
Jednym z instrumentów przy pomocy którego Państwa Członkowskie mogą udzielać pomocy bez konieczności uzyskiwania zgody Komisji Europejskiej jest pomoc de minimis. Pod tym pojęciem kryje się pomoc przyznana jednemu przedsiębiorstwu w danym okresie, która nie przekraczając określonej kwoty, nie spełnia wszystkich kryteriów określonych w art. 107 ust. 1 TFUE i w związku z tym nie podlega procedurze notyfikacji [1]. Niewątpliwie jednym z głównych walorów tego rodzaju pomocy jest uproszczenie obciążeń administracyjnych jakie spoczywają w kontekście stosowania tej pomocy na przedsiębiorstwach, państwach członkowskich, a w końcu samej Komisji Europejskiej.
Nie oznacza to jednak, że podczas stosowania przepisów z zakresu pomocy de minimis nie pojawiają się rozbieżności w zakresie ich wykładni. Powszechność stosowania tego rodzaju pomocy oznacza bowiem, że regulujące je przepisy mogą znaleźć zastosowanie do bardzo różnych stanów faktycznych. W takim kontekście nie trudno o sytuację, w której treść przepisów nie daje nam jednoznacznej odpowiedzi jak należy postąpić.
Podejście sądów administracyjnych do pomocy de minimis.
W dzisiejszym wpisie chciałem zwrócić uwagę na kształtującą się obecnie linię orzeczniczą Naczelnego Sądu Administracyjnego w zakresie wykładni przepisów pomocy de minimis w kontekście podatku od czynności cywilnoprawnych. Jest ona o tyle warte odnotowania że przełamuje dotychczasową utrwaloną już linię orzeczniczą wojewódzkich sądów administracyjnych.
Wracając jednak do podatku od czynności cywilnoprawnych [2] to zastosowanie pomocy de minimis przewiduje w tym akcie prawnym art. 9 pkt 2. Dokładniej, przepis ten przewiduje zwolnienie przedmiotowe od podatku w sytuacji, w której przedmiotem sprzedaży jest gospodarstwo rolne. Oczywiście uzyskanie tego zwolnienia wymaga spełnienia szeregu warunków, wśród których znajduje się także wymóg, by uzyskana w ten sposób pomoc była zgodna z przepisami rozporządzenia 1408/2013.
Właśnie w kontekście wymogu spełnienia warunków określonych w rozporządzeniu 1408/2013 w orzecznictwie sądów administracyjnych ujawniła się istotna rozbieżność. Dokładniej dotyczy ona możliwości skorzystania z pomocy de minimis w sytuacji, gdy zwolnienie z którego chce skorzystać podatnik nie mieści się w całości limitu przysługującego danemu podatnikowi [3]. Wojewódzkie sądy administracyjne stanęły bowiem na stanowisku, że ze zwolnienia mogą skorzystać jedynie tacy podatnicy, w przypadku których całość zwolnienia mieści się w limicie dopuszczalnej pomocy de minimis [4]. Innymi słowy nie jest dopuszczalna sytuacji w której ze zwolnienia podatnik będzie chciał skorzystać jedynie w części w jakiej posiada jeszcze niewykorzystany limit pomocy de minimis.
Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 stycznia 2020 r. stwierdził, że przepisy rozporządzenia 1408/2013 nie wykluczają wcale takiej sytuacji. Wyrok ten przełamał zatem dotychczasowe stanowisko wojewódzkich sądów administracyjnych, a co więcej jak się wydaje wytyczył podejście NSA do tego zagadnienia [5]. Warto zatem przytoczyć pokrótce argumenty, które w ocenie NSA przemawiają za dopuszczeniem częściowego zwolnienia:
- po pierwsze, NSA zwrócił uwagę, że takiemu podejściu nie sprzeciwiają się postanowienia Rozporządzenia 1408/2013. Zarówno z art. 3 ust. 2, jak również z art. 3 ust. 7 tego Rozporządzenia wynika, że górny pułap przyznanej pomocy nie może przekraczać określonej wysokości. Jest to jedyna przeszkoda w uznaniu danej pomocy – w rozpoznawanej sprawie zwolnienia podatkowego – za pomoc de minimis, która za taką będzie uznana według omawianego Rozporządzenia. Prawodawca Unijny używa bowiem sformułowań „całkowita kwota pomocy” (art. 3 ust. 2) oraz „pułap określony w ust. 2” (art. 3 ust. 7), podając jednocześnie, że nie mogą one przekroczyć określonej kwoty. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego przemawia to za uznaniem, że w przepisach tych mowa jest o faktycznie mającej być przyznanej pomocy, nie zaś pomocy jaka byłaby możliwa do przyznania. Jeżeli zatem możliwy zakres zwolnienia podatkowego przekracza kwotę określoną w Rozporządzeniu 1408/2013, zwolnienie to może zostać udzielone jedynie do kwoty możliwej pomocy określonej w art. 3 ust. 2 powyższego Rozporządzenia,
- po drugie, NSA zaznaczył, że za takim rozumieniem omawianej regulacji przemawia także wykładnia historyczna regulacji pomocy de minimis w rolnictwie. W poprzednio obowiązującym Rozporządzeniu 1535/2007 wyraźnie bowiem wskazano, że „Jeżeli łączna kwota pomocy przewidziana w ramach środka pomocy przekracza pułap, o którym mowa w akapicie pierwszym, nie może ona być objęta przepisami niniejszego rozporządzenia, nawet w odniesieniu do części pomocy nieprzekraczającej tego pułapu” (art. 3 ust. 2). Obecnie obowiązujące Rozporządzenie 1408/2013, zastrzeżenia takiego nie wprowadza, na co słusznie zwróciła uwagę Skarżąca. Jest to zasadnicza i wyraźna różnica pomiędzy regulacjami poprzednio i obecnie obowiązującego Rozporządzenia. Z powyższego wyprowadzić należy wniosek, że gdyby zamiarem prawodawcy unijnego było zakazanie udzielania pomocy de minimis w przypadku, gdy cała kwota możliwego zwolnienia podatkowego przekracza wartości określone w Rozporządzeniu 1408/2013, to kwestię tę wyraźnie by uregulował, jak uczynił to w Rozporządzeniu 1535/2007. Wbrew zatem twierdzeniu Sądu pierwszej instancji Rozporządzenie 1408/2013 zmienia zasady przyznawania pomocy w porównaniu z poprzednio obowiązującym Rozporządzeniem 1535/2007, na co wskazuje porównanie treści adekwatnych przepisów.
Z powyższych względów NSA stwierdził, że nie można zatem zasadnie twierdzić, że Rozporządzenie 1408/2013 wprowadza zakaz udzielania pomocy de minimis do części konkretnego środka pomocy, lecz wymaga ono jedynie, aby pomoc ta nie przekraczała określonej wartości (w rozpatrywanej sprawie równowartości 15.000 EUR). W takim zaś przypadku, zwolnienie od opodatkowania przewidziane w art. 9 pkt 2 u.p.c.c. należy odczytywać w ten sposób, że po spełnieniu warunków określonych w pierwszej części przepisu, zwolnienie ma zastosowanie do kwoty nie przekraczającej limitu określonego w Rozporządzeniu 1408/2013. W konsekwencji, jeżeli wysokość zwolnienia przekroczyłaby tę kwotę, nadwyżka nie jest objęta zwolnieniem podatkowym. Taka konstrukcja zwolnienia, czyli wskazanie limitu kwotowego, została wyraźnie przewidziana przez ustawodawcę. Nie można zatem, w ocenie NSA, zgodzić się z twierdzeniem Sądu pierwszej instancji, że z art. 9 pkt 2 u.p.c.c. „nie wynika możliwość udzielenia „częściowego” zwolnienia z podatku”. Ustawodawca poprzez odwołanie się do Rozporządzenia 1408/2013, które jak wyżej wskazano, zakazuje jedynie udzielania pomocy ponad określony pułap, uregulował tę kwestię w ten sposób, że zwolnienie podatkowe nie może przekroczyć określonej w odrębnym akcie prawnym kwoty.
Podsumowanie
Przyjęte przez Naczelny Sąd Administracyjny podejście wydaje się w pełni poprawne, przynajmniej w kontekscie procesu ubiegania się o wsparcie. Jak wynika bowiem z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości żaden z przepisów rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis nie stoi na przeszkodzie temu by podmiot wnioskujący o wsparcie, w toku procedury ubiegania się o pomoc, zmodyfikował swój wniosek tak by wartość pomocy o którą się ubiegał mieściła się w przysługującym mu limicie [6]. W kontekście podatku od czynności cywilnoprawnych takie stanowisko Trybunału oznacza zatem, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by zakres zwolnienia zawęzić do tej części, która mieści się w przysługującym jeszcze przedsiębiorcy limicie pomocy de minimis. Po drugie, przeciwko takiemu podejście nie stoi również wyrok Sądu w sprawie Regione autonoma della Sardegna i inni/Komisja [7]. W wyroku tym Sąd bowiem sprzeciwił się sytuacji w której instrument pomocowy (środek pomocy) zostałby podzielony na dwie części – jedną mieszcząca się w zakresie pomocy de minimis, drugi objęty obowiązkiem zwrotu. Jak stwierdził Sąd:
W tym względzie należy stwierdzić, że dopuszczenie podziału pomocy (podkreślenie własne) na części po to, by jej część korzystała z zasady de minimis, nie przyczyniłoby się do realizacji wspomnianego celu. Zwykłe odliczenie kwoty odpowiadającej pułapowi de minimis od kwoty, nie oszczędza bowiem Komisji zadania jaka ma być przyznana przedsiębiorstwu, zbadania zgodności danej pomocy ze wspólnym rynkiem w zakresie kwoty przekraczającej ten pułap, a danemu przedsiębiorstwu – konieczności oczekiwania na wynik tego badania, zanim będzie mogło z niej skorzystać lub, w przypadku pomocy przyznanej bezprawnie, obowiązku jej zwrotu (…)
Tę ostatnią uwagę wzmacnia analiza samego pojęcia pomocy de minimis. Pojęcie to wskazuje bowiem, iż musi tu chodzić o pomoc w niewielkiej kwocie. Tymczasem dopuszczenie ex post podziału na części pomocy przekraczającej pułap mający zastosowanie w tym zakresie (podkreślenie własne) powodowałoby, iż z zasady de minimis korzystałaby pomoc w kwocie, która nie była niewielka w momencie przyznania (….).
W konsekwencji art. 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 69/2001 należy interpretować w ten sposób, że zwolnienie z obowiązku zgłaszania przewidzianego w art. 88 ust. 3 WE nie może być zastosowane do kwot będących częścią pomocy (podkreślenie własne), której całkowita kwota przekracza pułap 100 000 EUR w okresie trzech lat [8].
Tymczasem w okolicznościach sprawy w jakiej orzekał NSA z taką sytuacją nie mieliśmy do czynienia. Zagadnienie możliwości wykorzystania limitu pomocy de minimis pojawiło się bowiem w toku ubiegania się o wsparcie i było związane z określeniem zakresu wsparcia (wielkością środka pomocy) a nie jego dzieleniem na część dopuszczalną (objętą regułami pomocy de minimi) i nie dopuszczalną (objętą obowiązkiem zwrotu pomocy). Innymi słowy, regulacje z zakresu pomocy de minimis mogą być wykorzystane w celu podziału danego instrumentu na część pomocową i część „normalną”[9] natomiast nie mogą być wykorzystane do podziału instrumentu pomocowego na część dopuszczalną i nie dopuszczalną.
[1] Zob. motyw 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 352 z dnia 24 grudnia 2013 r., str. 1 ze zm.) (dalej: rozporządzenie 1407/2013) oraz motyw 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowania Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz. Urz. UE L 352 z dnia 24 grudnia 2013 r., str. 9 ze zm.) (dalej: rozporządzenie 1408/2013).
[2] Przepisy regulujące ten podatek są zawarte w Ustawie z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. 2020 poz. 815) (dalej: u.p.c.c)
[3] Na gruncie aktualnych przepisów rozporządzenia 1408/2013 jedno przedsiębiorstwo może otrzymać maksymalnie 20.000 EURO (w pewnych okolicznościach 25.000) w ciągu trzech lat podatkowych.
[4] Zob. w tym względzie wyroki WSA: w Gdańsku z 10 października 2017r., sygn. akt I SA/Gd 1134/17; w Warszawie z 8 grudnia 2017r., sygn. akt V SA/Wa 195/17; w Opolu z 17 maja 2017r., sygn. akt I SA/Op 141/7 oraz z 10 stycznia 2018r., sygn. akt I SA/Op 467/17; w Gliwicach z 9 lipca 2018r., sygn. akt I SA/Gl 95/18
[5] Zob. w tym względzie następujące wyroki NSA: z dnia 7 lipca 2020 r., sygn. akt II FSK 930/20; z dnia 2 września 2020 r., sygn. akt II FSK 1422/18 oraz z tego samego dnia wyrok w sprawie o sygn. akt II FSK 1423/18.
[6] Zob. w tym względzie wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 października 2020 r. w sprawie C-608/19 INAIL, ECLI:EU:C:2020:865.
[7] Wyrok Sądu z dnia 20 września 2011 r. w sprawach połączonych T-394/08, T-408/08, T-453/08 i T-454/08, ECLI:EU:T:2011:493.
[8] Wyrok Regione autonoma della Sardegna i inni/Komisja, pkt 305, 308, 310.
[9] Tak będzie zwłaszcza w kontekście instrumentów podatkowych, kiedy przysługujący przedsiębiorcy limit pomocy de minimis może „wymuszać” częściowe zwolnienie.
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.